یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که بشر مدرن با آن دست و پنجه نرم می‌کند، افسردگی است. این مشکل که تعداد زیادی از افراد جهان را درگیر کرده، بسیار مهم و نیازمند توجه جدی است. افسردگی یک اختلال خلقی است که باعث احساس غم و اندوه مداوم و از دست دادن علاقه می‌شود. این عارضه که اختلال افسردگی اساسی (ماژور) یا افسردگی بالینی نیز نامیده می‌شود، بر احساس، افکار و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد و می‌تواند منجر به انواع مشکلات عاطفی و جسمانی شود.
ممکن است شخص در انجام فعالیت‌های عادی روزانه دچار مشکل شود و گاهی اوقات احساس کند که زندگی ارزش زیستن را ندارد. برای آشنایی بیشتر با جنبه‌های مختلف اختلال افسردگی اساسی، از علائم و علل گرفته تا تشخیص و درمان، با ما همراه باشید.
علائم اختلال افسردگی اساسی
اگرچه افسردگی ممکن است فقط یک بار در طول زندگی رخ دهد اما معمولاً چند دوره دارد. در طول این دوره‌ها علائم در بیشتر اوقات روز و تقریباً هر روز ظاهر می‌شوند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- احساس غم، اشک ریختن، پوچی یا ناامیدی
- فوران خشم، تحریک‌پذیری یا درماندگی حتی در مورد مسائل کوچک
- از دست دادن علاقه یا لذت در بیشتر یا همه فعالیت‌های عادی مانند رابطه جنسی، سرگرمی یا ورزش
- اختلالات خواب مانند بی‌خوابی یا خواب زیاد
- خستگی و کمبود انرژی به گونه‌ای که حتی کارهای کوچک هم تلاش زیادی می‌طلبد
- کاهش اشتها و کاهش وزن یا افزایش میل به غذا و افزایش وزن
- اضطراب، سراسیمگی یا بی‌قراری
- کند شدن تفکر، صحبت کردن یا حرکات بدن
- احساس بی‌ارزشی یا گناه، تمرکز بر شکست‌های گذشته یا سرزنش خود
- مشکل در تفکر، تمرکز، تصمیم‌‌گیری و به خاطر سپردن
- افکار مکرر یا عودکننده در مورد مرگ، افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی
- مشکلات جسمی بدون دلیل مشخص مانند کمردرد یا سردرد
برای بسیاری از افراد مبتلا به افسردگی علائم معمولاً به حدی شدید است که مشکلات قابل توجهی را در فعالیت‌های روزمره مانند کار، مدرسه، فعالیت‌های اجتماعی یا روابط با دیگران ایجاد می‌کند. برخی از افراد ممکن است به طور کلی احساس بدبختی یا نارضایتی کنند بدون اینکه دلیل آن را بدانند.
علائم افسردگی در کودکان و نوجوانان
نشانه‌های رایج افسردگی در کودکان و نوجوانان مشابه علائم بزرگسالان است اما ممکن است تفاوت‌هایی هم داشته باشد.
- علائم افسردگی در کودکان ممکن است شامل غم، تحریک‌پذیری، وابستگی، نگرانی، درد، امتناع از رفتن به مدرسه یا کمبود وزن باشد.
- در نوجوانان هم علائم ممکن است شامل غم، تحریک‌پذیری، احساس منفی و بی‌ارزش بودن، عصبانیت، عملکرد ضعیف یا حضور ضعیف در مدرسه، احساس درک نشدن و حساسیت بسیار بالا، استفاده تفریحی از مواد مخدر یا الکل، خوردن یا خوابیدن زیاد، آسیب رساندن به خود، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های عادی و اجتناب از تعاملات اجتماعی باشد.
علائم افسردگی در افراد مسن
افسردگی از عوارض طبیعی بالا رفتن سن نیست و هرگز نباید آن را بی‌اهمیت تلقی کرد. متأسفانه افسردگی در افراد مسن معمولاً تشخیص داده نمی‌شود و چون این افراد ممکن است تمایلی به دریافت کمک نداشته باشند، درمان هم نمی‌شود. علائم افسردگی ممکن است در افراد مسن متفاوت یا کمتر آشکار باشد مانند:
- مشکلات حافظه یا تغییرات شخصیتی
- درد جسم
- خستگی، از دست دادن اشتها، مشکلات خواب یا از دست دادن علاقه به رابطه جنسی که ناشی از بیماری یا دارو نیست
- تمایل بیشتر به ماندن در خانه به جای معاشرت با دیگران یا انجام کارهای جدید
- تفکر یا احساسات خودکشی به‌ویژه در مردان مسن
علل افسردگی
دقیقاً مشخص نیست که چه عاملی باعث افسردگی می‌شود. مانند بسیاری از اختلالات روانی عوامل مختلفی ممکن است دخیل باشند، مانند:
تفاوت‌های بیولوژیک: به نظر می‌رسد که افراد مبتلا به افسردگی تغییرات فیزیکی در مغز خود دارند. اهمیت این تغییرات هنوز نامشخص است اما ممکن است در نهایت به تعیین علل بروز این بیماری کمک کند.
شیمی مغز: انتقال‌دهنده‌های عصبی یا همان مواد شیمیایی طبیعی مغز احتمالاً در افسردگی نقش دارند. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که تغییر در عملکرد و اثربخشی این انتقال‌دهنده‌های عصبی و نحوه تعامل آنها با مدارهای عصبی که در حفظ ثبات خلق نقش دارند، ممکن است تأثیر بسزایی در افسردگی و درمان آن داشته باشد.
هورمون‌ها: تغییر در تعادل هورمون‌های بدن ممکن است در ایجاد یا تحریک افسردگی مؤثر باشد. تغییرات هورمونی می‌تواند در دوران بارداری و طی هفته‌ها یا ماه‌های پس از زایمان، در اثر مشکلات تیروئید، یائسگی یا برخی دیگر از بیماری‌ها ایجاد شود.
صفات موروثی: افسردگی بیشتر در افرادی مشاهده می‌شود که خویشاوندان آنها نیز این بیماری را دارند. محققان در حال تلاش برای یافتن ژن‌هایی هستند که ممکن است در ایجاد افسردگی نقش داشته باشند.
عوامل خطر در اختلال افسردگی اساسی
افسردگی می‌تواند در هر سنی رخ دهد اما اغلب در نوجوانی و دهه 20 یا 30 سالگی شروع می‌شود. این بیماری در زنان بیشتر از مردان تشخیص داده می‌شود اما این موضوع ممکن است تا حدی به این دلیل باشد که زنان بیشتر به دنبال درمان هستند.
عواملی که به نظر می‌رسد خطر ایجاد افسردگی را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- برخی ویژگی‌های شخصیتی مانند اعتماد به نفس پایین و وابستگی، خودانتقادی یا بدبینی بیش از حد
- حوادث آسیب‌زا یا استرس‌زا مانند سوءاستفاده جسمی یا جنسی، مرگ یا از دست دادن یکی از عزیزان، رابطه عاطفی دشوار یا مشکلات مالی
- خویشاوندان خونی با سابقه افسردگی، اختلال دوقطبی، الکلیسم (اعتیاد به الکل) یا خودکشی
- سابقه سایر اختلالات سلامت روان مانند اختلال اضطراب، اختلالات خوردن یا اختلال استرس پس از سانحه
- سوءمصرف الکل یا مصرف تفریحی مواد مخدر
- بیماری جدی یا مزمن از جمله سرطان، سکته مغزی، درد مزمن یا بیماری قلبی
- برخی از داروها مانند برخی از داروهای ضد فشار خون یا قرص‌های خواب‌آور (قبل از قطع هرگونه دارو با پزشک خود مشورت کنید)
پیشگیری از افسردگی اساسی
هیچ راه قطعی برای پیشگیری از اختلال افسردگی اساسی وجود ندارد. با این حال این راهبرد‌ها ممکن است کمک‌کننده باشند:
- برای کنترل استرس، افزایش تاب‌آوری و افزایش عزت نفس خود گام بردارید.
- از خانواده و دوستان خود کمک بگیرید تا به شما کمک کنند که مشکلات را پشت سر بگذارید؛ به‌ویژه در مواقع بحرانی.
- برای جلوگیری از تشدید افسردگی، با مشاهده اولین علامت درمان را آغاز کنید.
- برای جلوگیری از عود علائم به دنبال درمان نگهدارنده طولانی‌مدت باشید.
تشخیص افسردگی
پزشک ممکن است افسردگی را بر اساس موارد زیر تشخیص دهد:
- معاینه: پزشک شما ممکن است یک معاینه فیزیکی انجام دهد و درباره سلامتی شما سؤال کند. در برخی موارد، افسردگی ممکن است با یک بیماری فیزیکی زمینه‌ای مرتبط باشد.
- آزمایش: به عنوان مثال پزشک شما ممکن است یک آزمایش خون به نام شمارش کامل سلول‌های خونی انجام دهد یا هورمون‌های تیروئید شما را بررسی کند تا از عملکرد صحیح آن مطمئن شود.
- ارزیابی روانپزشکی: متخصص سلامت روان شما در مورد علائم، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری شما سؤال می‌کند. ممکن است از شما خواسته شود که یک پرسشنامه را برای کمک به تشخیص پزشک پر کنید.
- DSM-5: متخصص سلامت روان شما ممکن است از معیارهای افسردگی مندرج در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روان‌پزشکان آمریکا منتشر شده است، استفاده کند.
درمان اختلال افسردگی اساسی
داروها و رواندرمانی برای اکثر افراد مبتلا به افسردگی اثربخش است. روان‌پزشک شما می‌تواند داروهایی را برای تسکین علائم تجویز کند. با این حال مراجعه به روانشناس یا سایر متخصصان بهداشت روان نیز برای بسیاری از افراد مبتلا به افسردگی مفید است. اگر افسردگی شدید دارید، ممکن است به بستری شدن در بیمارستان احتیاج داشته باشید یا تا زمانی که علائم شما بهبود نیافته است، ممکن است به شرکت در یک برنامه درمانی سرپایی نیاز داشته باشید.
در اینجا به گزینه‌های درمان افسردگی نگاهی دقیق‌تر می‌اندازیم.
داروهای اختلال افسردگی اساسی
پزشک می‌تواند با توجه به نوع و شدت علائم، تجویز مناسب را از میان انواع زیادی از داروهای ضد افسردگی انجام دهد. حتماً با پزشک یا داروساز خود در مورد عوارض جانبی و تداخلات احتمالی مشورت کنید. از مصرف خودسرانه این داروها بدون تجویز متخصص جداً اجتناب کنید.
- مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs): پزشکان اغلب با تجویز این گروه از داروها شروع می‌کنند. این داروها ایمن‌تر تلقی می‌شوند و به طور کلی عوارض جانبی آزاردهنده کمتری نسبت به سایر داروهای ضد افسردگی ایجاد می‌کنند. از این دسته می‌توان سیتالوپرام، اس‌سیتالوپرام، فلوکستین، پاروکستین و سرترالین را نام برد.
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین (SNRIs): دولوکستین، ونلافاکسین و دس‌ونلافاکسین نمونه‌هایی از این دسته دارویی است.
- داروهای ضد افسردگی آتیپیک: این داروها شامل بوپروپیون، میرتازاپین، نفازودون و ترازودون هستند که در دیگر گروه‌های دارویی ضد افسردگی جای نمی‌گیرند.
- داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای: این داروها مانند ایمی پرامین، نورتریپتیلین، آمی‌تریپتیلین، دوکسپین، تریمیپرامین و دسیپرامین می‌توانند بسیار مؤثر باشند اما نسبت به داروهای جدیدتر عوارض جانبی شدیدتری ایجاد می‌کنند. بنابراین داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای معمولاً تجویز نمی‌شود مگر اینکه تجویز مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین اثربخش نباشد.
- مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs): مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز مانند ترانیل‌سیپرومین، فنلزین و ایزوکربوکسازید معمولاً زمانی تجویز می‌شوند که داروهای دیگر مؤثر واقع نشوند زیرا می‌توانند عوارض جانبی جدی داشته باشند. استفاده از این داروها به دلیل تداخل خطرناک (یا حتی کشنده) با غذاها مانند برخی از پنیرها، ترشی‌ها و مشروبات الکلی و برخی داروها و مکمل‌های گیاهی به رژیم غذایی سخت و محدودی نیاز دارد. سلژیلین یک مهارکننده مونوآمین اکسیداز جدیدتر است که به صورت پچ پوستی مانند چسب روی پوست می‌چسبد و ممکن است عوارض جانبی کمتری نسبت به سایر داروهای این دسته ایجاد کند. این داروها را نمی‌توان هم‌زمان با مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) استفاده کرد.
- داروهای دیگر: ممکن است داروهای دیگری هم‌زمان با داروهای ضد افسردگی تجویز شوند تا اثرات ضد افسردگی را افزایش دهند. پزشک ممکن است ترکیب دو داروی ضد افسردگی یا افزودن داروهایی مانند تثبیت‌کننده خلق یا داروهای ضد روان‌پریشی (سایکوز) را توصیه کند. داروهای ضد اضطراب و محرک نیز ممکن است برای کوتاه‌مدت اضافه شوند.
یافتن داروی مناسب
اگر یکی از اعضای خانواده به یک داروی ضد افسردگی به خوبی پاسخ داده باشد، ممکن است آن دارو برای شما نیز گزینه مناسبی باشد. البته گاهی هم ممکن است قبل از یافتن داروی موثر مجبور شوید چندین دارو یا ترکیبی از داروها را امتحان کنید. این امر به صبر نیاز دارد زیرا برخی از داروها برای اثربخشی کامل یا کاهش عوارض جانبی (در اثر عادت کردن بدن به دارو) به چند هفته زمان نیاز دارند. صفات موروثی در تأثیر داروهای ضد افسردگی بر افراد نقش دارند. در برخی موارد، نتایج آزمایش ژنتیک (از طریق آزمایش خون یا نمونه‌گیری از گونه با سواب) ممکن است سرنخ‌هایی را در مورد نحوه واکنش بدن به یک داروی ضد افسردگی ارائه دهد. با این حال متغیرهای دیگری غیر از ژنتیک نیز می‌توانند بر پاسخ افراد به دارو تأثیر بگذارند.
خطرات قطع ناگهانی دارو
مصرف داروهای ضد افسردگی را بدون مشورت با پزشک متوقف نکنید. داروهای ضد افسردگی اعتیادآور محسوب نمی‌شوند اما گاهی اوقات وابستگی جسمی ایجاد می‌کنند که البته با اعتیاد متفاوت است. توقف ناگهانی درمان یا از دست دادن چندین دوز می‌تواند علائم مشابه ترک را ایجاد کند و ترک ناگهانی ممکن است باعث بدتر شدن اختلال افسردگی اساسی شود. با پزشک خود همکاری کنید تا در صورت لزوم به تدریج و به صورت ایمن دوز داروی خود را کاهش دهید.
داروهای ضد افسردگی و بارداری
در صورت بارداری یا شیردهی برخی از داروهای ضد افسردگی ممکن است برای سلامتی فرزند شما ایجاد خطر کنند. اگر باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید، با پزشک خود مشورت کنید.
داروهای ضد افسردگی و افزایش خطر خودکشی
به طور کلی بیشتر داروهای ضد افسردگی بی‌خطر هستند اما سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) همه تولیدکنندگان داروهای ضد افسردگی را ملزم کرده است که شدیدترین هشدار تجویز را روی برچسب این داروها ذکر کنند. در برخی موارد هنگام مصرف داروهای ضد افسردگی (به‌ویژه در چند هفته اول پس از شروع یا تغییر دوز) ممکن است در کودکان، نوجوانان و جوانان زیر 25 سال افکار یا رفتارهای خودکشی افزایش یابد. بیمارانی که از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند، باید از نظر بدتر شدن افسردگی یا رفتارهای غیر معمول (به‌ویژه هنگام شروع یک داروی جدید یا تغییر دوز) تحت مراقبت دقیق قرار گیرند. اگر شما یا فردی که می‌شناسید، در دوره مصرف داروی ضد افسردگی افکار خودکشی دارید، فوراً با پزشک تماس بگیرید یا از اورژانس کمک بخواهید. به خاطر داشته باشید که داروهای ضد افسردگی در بلندمدت با بهبود خلق و خوی شما احتمال خودکشی را کاهش می‌دهند.
روان درمانی
رواندرمانی یک اصطلاح عمومی برای درمان اختلال افسردگی است که از طریق صحبت با یک متخصص بهداشت روان در مورد وضعیت خود انجام می‌شود. رواندرمانی به گفتگودرمانی یا درمان روانشناختی نیز معروف است. انواع مختلف رواندرمانی می‌تواند برای درمان افسردگی اساسی مؤثر باشد مانند رفتاردرمانی شناختی یا درمان بین‌فردی. متخصص سلامت روان شما همچنین ممکن است انواع دیگری از درمان‌ها را توصیه کند. رواندرمانی می‌تواند در این موارد به شما کمک کند:
- خود را با بحران یا سایر مشکلات فعلی وفق دهید.
- باورها و رفتارهای منفی را شناسایی کرده و آنها را با باورهای سالم و مثبت جایگزین کنید.
- با بررسی روابط و تجربه‌های گذشته، تعاملات مثبت جدیدی با دیگران ایجاد کنید.
- راه‌های بهتری برای پذیرش و حل مشکلات پیدا کنید.
- مسائلی را که باعث افسردگی شما می‌شود، شناسایی کرده و رفتارهایی را که باعث تشدید آن می‌شود، تغییر دهید.
- احساس رضایت و کنترل را در زندگی خود به دست آورید و به تسکین علائم افسردگی مانند ناامیدی و عصبانیت کمک کنید.
- بیاموزید که اهداف واقع‌بینانه‌ای برای زندگی خود تعیین کنید.
- توانایی تحمل و پذیرش ناراحتی را با استفاده از رفتارهای سالم‌‌تر در خود ایجاد کنید.
قالب‌های جایگزین برای درمان
قالب‌هایی برای درمان افسردگی به عنوان جایگزینی برای جلسات حضوری مطب در دسترس است و ممکن است برای برخی افراد گزینه مؤثری باشد. به عنوان مثال درمان می‌تواند توسط یک برنامه رایانه‌ای، جلسات آنلاین یا با استفاده از فیلم‌ها یا کتاب‌ها ارائه شود. برنامه‌ها می‌توانند توسط یک درمانگر هدایت شوند یا مستقل باشند. قبل از انتخاب یکی از این گزینه‌ها حتماً این روش‌ها را با درمانگر خود در میان بگذارید تا مشخص شود که برای شما مفید است یا خیر. همچنین از درمانگر خود بپرسید که آیا می‌تواند یک منبع یا برنامه مورد اعتماد را به شما توصیه کند؟ به یاد داشته باشید که همه توسعه‌دهندگان و درمانگران آنلاین معتبر نیستند یا به خوبی آموزش ندیده‌اند. تلفن‌های هوشمند و تبلت‌هایی که اپلیکیشن‌های سلامتی را ارائه می‌دهند (مانند پشتیبانی و آموزش عمومی در مورد افسردگی)، جایگزین مراجعه به پزشک یا درمانگر نیستند.
درمان افسردگی در بیمارستان یا منزل؟
اختلال افسردگی اساسی برخی افراد به حدی شدید است که نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند. اگر نتوانید به درستی از خود مراقبت کنید یا در معرض خطر فوری آسیب رساندن به خود یا شخص دیگری باشید، ممکن است این امر ضروری باشد. درمان روانپزشکی در بیمارستان می‌تواند به آرامش و امنیت شما کمک کند تا زمانی که روحیه شما بهبود یابد. بستری شدن موقت در بیمارستان یا برنامه‌های درمانی روزانه نیز ممکن است به برخی افراد کمک کند. این برنامه‌ها پشتیبانی سرپایی و مشاوره لازم را برای کنترل علائم ارائه می‌دهند.
سایر گزینه‌های درمانی افسردگی اساسی
برای برخی افراد روش‌های دیگری پیشنهاد می‌شود که گاهی اوقات درمان‌های تحریک مغزی نامیده می‌شوند:
- درمان با شوک الکتریکی (ECT): در این روش جریان‌های الکتریکی از مغز عبور داده می‌شوند تا بر عملکرد و اثربخشی انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز شما برای تسکین افسردگی تأثیر بگذارند. درمان با شوک الکتریکی معمولاً برای افرادی استفاده می‌شود که با داروها بهبود نمی‌یابند، به دلایل پزشکی نمی‌توانند داروهای ضد افسردگی مصرف کنند یا در معرض خطر بالای خودکشی هستند.
- تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای (TMS): این روش درمانی ممکن است برای کسانی که به داروهای ضد افسردگی پاسخ نداده‌اند، یک گزینه مناسب باشد. در طول تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای یک سیم‌پیچ درمانی که روی پوست سر شما قرار می‌گیرد، پالس‌های مغناطیسی کوتاهی را برای تحریک سلول‌های عصبی مغز که در تنظیم خلق و خو و افسردگی نقش دارند، ارسال می‌کند.
کلام آخر
افسردگی یک نقطه ضعف نیست و شما نمی‌توانید به سادگی از آن خلاص شوید. افسردگی ممکن است نیاز به درمان طولانی‌مدت داشته باشد اما ناامید نشوید. اکثر افراد مبتلا به افسردگی با استفاده از دارو، رواندرمانی یا هر دو روش احساس بهتری دارند. افسردگی مانند سایر بیماری‌ها فقط یک اختلال سلامت روان است که نیاز به مراقبت دارد.
تجربه شما
شما کدام روش را برای درمان اختلال افسردگی اساسی مؤثرتر و مفیدتر می‌دانید؟ استفاده از دارو یا رواندرمانی؟ از تجربه‌های شخصی خود یا دوستان و آشنایان برای ما بنویسید و دیدگاه خود را درباره «بهترین شیوه درمان» با ما و مخاطبان این مقاله در میان بگذارید. منتظر دریافت نوشته‌های ارزشمندتان هستیم.
منبع:
https://www.nature.com/articles/nrdp201665
https://www.nimh.nih.gov/health/topics/depression
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/depression
htps://www.helpguide.org/articles/depression/depression-treatment.htm
https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/clinical-depression/treatment
تیم نویسندگان
دکتر مهدیه بهشادفر
